БЕЛАРУСКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНИВЕРСIТЭТ
кафедра замежнай журналістыкі і літаратуры
РЭФЕРАТ
на тэму:
«ТРАНСФАРМАЦЫЯ ІНФАРМАЦЫЙНАЙ ПРАСТОРЫ ВЕНГРЫІ»
МИНСК, 2008

На пачатку перыяду трансфармацыі ў Венгрыі, згодна каталогу перыядычнага друку, выдавалася 840 газет і часопісаў агульным тыражом 1 млрд экз. Друк знаходзіўся на дзяржаўнай датацыі.
Ацэньваючы характар пераўтварэнняў венгерскіх СМІ, якія адбываліся ва ўзаемазалежасці з кардынальнымі палітычнымі рэформамі, трэба мець на ўвазе, што ў Венгрыі, у адрозненне ад суседзяў па рэгіёне, рэвалюцыйныя змены адбываліся не пад ціскам народу «знізу», як у Румыніі або Чэхаславакіі, а «зверху». Палітычная трансфармацыя была абумоўлена рэфармацыйнымі працэсамі ўнутры кіруючай Венгерскай сацыялістычнай рабочай партыі (ВСРП). Яна пачалася ўлетку 1987 г. пасля адстаўкі Янаша Кадара з пасады Першага сакратара ЦК і да вясны 1990 г. адбывалася па ініцыятыве партыйнага кіраўніцтва. Адмова ў чэрвені 1988 г. ВСРП ад цэнтралізаванага кантролю над СМІ, ліквідацыя сектара прапаганды і агітацыі ЦК, стварылі падстава для з'яўлення ў хуткім часе альтэрнатыўнай перыёдыкі. Летам 1989 г. ВСРП прыняла дактрыну палітычнага плюралізму. 7 кастрычніка 1989 г. пазачарговы надзвычайны з'езд партыі перайменаваў яе ў Венгерскую сацыялістычную партыю, адмяніў прынцып дыктатуры пралетарыята і наладзіў дыялог за «Круглым сталом» з прадстаўнікамі нефармальных аб'яднанняў. Вынікам пасяджэнняў «Круглага стала» стала дамоўленасць пра паступовы пераход ад «дзяржаўнага» да «дэмакратычнага» сацыялізму і правядзенне свабодных парламенцкіх выбараў.
На выбарах у сакавіку 1990 г. перамогу атрымаў шматпартыйны саюз Дэмакратычны форум, які сфарміраваў кааліцыйны ўрад і прыступіў да змены мадэлі дзяржаўнага ладу. ВСП сышла з палітычнай арэны. Была адменена сістэма ліцэнзій для друку, радыё і тэлебачання. Замест яе ўвялі простую працэдуру рэгістрацыі. Гэта паспрыяла інфармацыйнаму выбуху – колькасць выданняў за паўтара года павялічылася ў 3 разы.
Урад, сфарміраваны Дэмакратычным форумам, адмяніў дзяржаўныя датацыі для перыядычнага друку і распачаў прыватызацыю друкаваных і электронных СМІ. Усе без выключэння выданні былі вымушаны шукаць сродкі для існавання. Гэта паўплывала на характэрную рысу венгерскіх СМІ на першым этапе трансфармацыі – адкрытасць замежным інвестыцыям.
Гэтая акалічнасць мела станоўчы і адмоўны бок. Станоўчы – імклівыя, у параўнанні з друкаванымі СМІ суседніх краін рэгіёна, змены ў дызайне і змесце выданняў, павышэнне якаснага ўзроўню ілюстрацый і тэксту, а таксама дыверсіфікаванасць (арыентацыя на інтарэсы пэўных груп насельніцтва). Адмоўны — выданні пачалі губляць нацыянальнае аблічча, ператвараючыся ў «кальку» заходнееўрапейскіх або амерыканскіх аналагаў, празмерная камерцялізацыя работы рэдакцый, залежнасць ад густу капрызных рэкламадаўцаў. Шмат выданняў, не вытрымаўшы жорсткіх умоў канкурэнцыі, зачыніліся, сотні журналістаў і тэхнічных супрацоўнікаў аказаліся беспрацоўнымі. Адной з першых, прынамсі, зачыніўся ў сувязі са скарачэннем колькасці падпісчыкаў орган Дэмакратычнага форума – газета «Мадьярскі форум».
Па заканчэнні гэтага перыяду трансфармацыі высветлілася, што аснову новай структуры друку па-ранейшаму складаюць так званыя «старыя» газеты і часопісы, якія выходзілі да 1990 г. і якія здолелі прыстасавацца да новых умоў.
Першае месца ў рэйтынгу папулярнасці мае штодзённая газета «Свабода народа» – былы цэнтральны орган ВСРП. Яе аналаг на Беларусі – газета «Звязда». У сакавіку 1990 г. рэдакцыйны калектыў зарэгістраваў сябе ў якасці заснавальніка газеты. З тае пары «Свабода народа» імкнецца захоўваць пазіцыю нейтральнага назіральніка пры аглядзе ўнутрыпалітычнай сітуацыі ў краіне. Што ж тычыцца яе пазіцыі па знешнепалітычных пытаннях, дык газета падтрымлівала курс Венгрыі на інтэграцыю ў агульнаеўрапейскую прастору, і сваімі публікацыямі паспрыяла фарміраванню грамадскай думкі ў адпаведным кірунку.
Наогул венгерскі друк, за нязначным выключэннем тыпова маргінальных выданняў, вітаў уступ Венгрыі ў гандлёвае Вышаградскае пагадненне з Польшчай і Чэхіяй у 1992 г. (у выніку яго былі фактычна ліквідаваны межы паміж трыма краінамі), а таксама ўваходжанне ў 1998 г. у якасці асацыяванага члена ў Еўрапейскі Саюз. Аднак далейшая інтэграцыя ў «адзіную Еўропу» на пачатку 2000-х гг. ужо не выклікала такога аднадушша. Пераход на заходнееўрапейскія стандарты якасці прадукцыі (абавязковая ўмова далучэння да ЕС) спарадзіў банкруцтва шматлікіх прамысловых і сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, якія не мелі дастатковых сродкаў для адпаведнай рэканструкцыі. Іх пазіцыі занялі на венгерскім рынку замежныя вытворцы. У выніку, як слушна заўважалі ў сваіх матэрыялах карэспандэнты той жа «Свабоды народа», плён інтэграцыі чакаў венграў у перспектыве, а заганы і хібы агульнакантынентальнага гаспадарання, у прыватнасці высокія тэмпы інфляцыі і беспрацоўе, меліся перажыць ужо цяпер.
Падзенне грамадскага дабрабыту адбілася і на колькасці падпісчыкаў «Свабоды народа»: калі ў 1990 г. яна мела тыраж 500 тыс. экз., дык у 2000 г. – 300 тыс. экз. Аднак і гэтая лічба рэкордная для сучаснай Венгрыі.
Удвая меншы тыраж мае штотыднёвая газета «Свабода» — цэнтральны орган прафсаюзаў. З ім канкурыруе за аўдыторыю адчынены ў 1990 г. штотыднёвы прафсаюзны часопіс «Рабочы».
Сярод групы «новых» (г. зн. з'явіліся пасля 1989 г.) выданняў першую пазіцыю ў рэйтынгу папулярнасці займае штотыднёвая газета «Рэформа», якая асвятляе пераважна сацыяльна-эканамічную сітуацыю ў краіне. Гэтае выданне было заснаваны і выдаецца дзякуючы інвестыцыям германскага канцэрна Бартэльсмана.
Нетрадыцыйным для Венгрыі з'яўляецца клерыкальны друк. Каталіцкая царква ў Венгрыі не мела такіх моцных пазіцый у грамадстве, як, напрыклад, у Польшчы. Клерыкальныя ратапрынтныя выданні распаўсюджваліся доўгі час сярод прыхажан касцёлаў. У апошняе дзесяцігоддзе, дзякуючы фінансавай падтрымцы Ватыкана, у Венгрыі былі заснаваны і выдаюцца 19 штодзённых і штотыднёвых газет. Іх тыраж вагаецца ў межах 10–15 тыс. экз. Яны не змяшчаюць рэкламу, а змест матэрыялаў тычыцца пераважна пытанняў культуры, маралі і рэлігіі.
Сярод моладзі значным попытам карыстаецца газета «Іген» (аналаг беларускага «Переходного возраста»), якая выдаецца з 1989 г. двойчы на месяц. Яе тыраж — 60 тыс. экз.
Штомесячны часопіс творчай інтэлігенцыі «Культура» (аналаг тыднёвіка «Літаратура і мастацтва») увесь перыяд трансфармацыі балансаваў на мяжы закрыцця з-за нізкай колькасці падпісчыкаў. І сёння яго пазіцыі цяжка назваць трывалымі, што таксама робіць яго падобным да беларускага аналага. Тыраж выдання балансуе на мяжы 3–5 тыс. экз. і не з'яўляецца прывабным для рэкламадаўцаў.
Як у датрансфармацыйны перыяд, так і цяпер функцыі галоўнага распаўсюджвальніка інфармацыі ў краіне і за яе межамі ўскладзены на Венгерскае тэлеграфнае агенцтва, заснаванае ў 1880 г. Нягледзячы на ўтварэнне новых інфармацыйных агенцтваў, якія адгалінаваліся з тых ці іншых аддзелаў ВТА, на карысць Венгерскага тэлеграфнага агенцтва спрацоўвае даніна традыцыям – інфармацыя ВТА традыцыйна лічыцца бездакорнай і непрадузятай.
Гаворачы аб пранікненні замежнага капіталу на рынак друкаваных СМІ Венгрыі, нельга не адзначыць актыўнасці брытанскага выдавецкага Дома «Мірар груп» (заснавальнік – Роберт Максвел). Брытанская медыякарпарацыя першапачаткова аказвала дабрачынную дапамогу грантамі і пастаўкай абсталявання папулярным венгерскім выданнем, арганізацыяй семінанараў павышэння кваліфікацыі і камандзіровак для журналістаў. У 1990 г. «Мірар груп» набыла кантрольны пакет акцый найбольш масавай у той час газеты «Мадзьярскае жыццё» – органа ўрада. Калектыў рэдакцыі ў тую пару перажываў фінансавыя цяжкасці ды вёў перамовы з заснавальнікам пра змену статуса. Урад пайшоў насустрач просьбам журналістаў газеты і яе новых уладальнікаў – выданне стала выходзіць з падзагалоўкам «Палітычны тыднёвік» замест ранейшага «Орган Савета міністраў». Новае кіраўніцтва «Мадзьярскага жыцця» ўкараніла камп'ютэрнае абсталяванне ў рэдакцыі, скараціла персанал і павысіла зарплату тым, хто застаўся. Значную частку газетных палос стала займаць рэклама. Тым не менш, нягледзячы на высокаякасны ўзровень журналісцкіх матэрыялаў, тыраж прыватызаванай «Мадзьярскага жыцця» штогод скарачаўся. Тлумачыцца гэта не тым, што рэдакцыя стала горш працаваць, але тым, што ў выніку пагаршэння ўмоў жыцця ў першай палавіне 1990-х гг. газета страціла традыцыйных падпісчыкаў – людзей сталага ўзросту. Папулярнасць «Мадзьярскага жыцця» грунтавалася на невысокім кошце, бо тэхналагічныя выдаткі аплачваліся Саветам міністраў. Палітыка ж «Мірар груп» не прадугледжвала змяншэння кошту на падпіску. І таму, хоць у другой палавіне 1990-х гг. наступствы эканамічнага крызісу былі ў асноўным пераадолены і грамадскі дабрабыт палепшыўся, «Мадзьярскае жыцця» не здолела вярнуць прыхільнасць ранейшых чытачоў.
Акрамя «Мадзьярскага жыцця», канцэрн «Мірар груп» набыў у 1991 г. 49 % акцый тэлевізійнай службы «Навіны ТБ» на першым нацыянальным канале. Пасля загадкавай смерці Роберта Максвела ў 1993 г. у рэдакцыі газеты «Мадзьярскае жыццё» з'явіліся сур'ёзныя фінансавыя праблемы. Паколькі «імперыю Максвела» дзялілі паміж сабой спадкаемцы і канкурэнты «Мірар груп», стратныя венгерскія выданні было вырашана наогул не падтрымліваць. Газеты прыняліся за пошукі новага інвестара. На Бацькаўшчыне ім не пашчасціла знайсці фундатара-патрыёта. Нарэшце кантрольны пакет акцый «Мадзьярскага жыцця» пагадзіўся набыць швейцарскі магнат Юрген Маркард. За калектывамі газет засталося 4 % акцый. І хоць новы ўладальнік запэўніваў грамадскасць, быццам «Мадзьярскае жыццё» захавае права на незалежную рэдакцыйную палітыку, у яго заяву, вядома, ніхто не паверыў.
Пад кантролем нямецкага медыяканцэрна Шпрынгера знаходзіцца венгерскі выдавецкі комплекс «Рэформа» – аналаг беларускаму Дому друку ў Мінску. Схема набыцця кантролю над ім была традыцыйная: пераўтварэнне з дзяржпрадпрыемства ў акцыянернае таварыства – перыяд эканамічных цяжкасцяў у сувязі з ростам выдаткаў на паперу і на паліграфічныя паслугі – з'яўленне інвестара-выратавальніка – набыццё інвестарам кантрольнага пакета акцый – рэарганізацыя (скарачэнне штатаў і замена састарэлага абсталявання найноўшым).
Як сведчыць вопыт, далёка не заўсёды рэарганізацыя і скарачэнне спрыялі прыбытковасці выдання або выдавецтва. Аднак альтэрнатывы гэтаму шляху венгерскія журналісты не бачаць, мяркуючы, што менавіта капіталістычная сістэма спрыяе канкурэнцыі і ўкараненню плюралістычных поглядаў у грамадстве.
Калі рынак друкаваных СМІ падзелены пераважна канцэрнамі Мэрдака, Маркарда і Шпрынгера, дык электронныя СМІ кантралююцца французскім канцэрнам Эрсана і нямецкім канцэрнам Бартэльсмана. Іх першымі набыткамі ў 1990 г. сталі кантрольныя пакеты акцый першых венгерскіх камерцыйных радыёстанцый – «Брыдж» і «Радыё Данубе». Адной з істотных умоў замежнага інвеставання стала трансляцыя на венгерскіх радыёхвалях перадач французскіх і нямецкіх радыёстанцый. Камерцыйнае радыёвяшчанне складае сур'ёзную канкурэнцыю дзяржаўнаму – 3 цэнтральным радыёстанцям, якія ў сукупнасці вяшчаюць 70 гадзін у суткі. Акрамя таго, на дзяржаўным венгерскім радыё існуе 5 рэгіянальных праграм. На венгерскую дыяспару разлічана перадача «Наша радзіма», якая вяшчае 118 гадзін у тыдзень на англійскай, нямецкай, італьянскай, іспанскай, турэцкай і грэчаскай мовах.
Аднак куды больш, чым радыёстанцыі або друкаваныя СМІ, замежных інвестараў цікавіць тэлебачанне. Тлумачыцца гэта тым, што венгерскае ТБ мае значна большую папулярнасць у грамадстве, чым радыё і друк. Як сведчаць шматлікія сацыялагічныя апытанні, якія праводзіліся ў апошняе дзесяцігоддзе, у венграў ёсць сваеасаблівая любоў да айчыннага тэлебачання. Тэлегледачы ў большасці сваёй бязлітасна бэсцяць амаль усе перадачы запар, прыдзірліва разглядаюць і ацэньваюць кожнага новага дыктара і рэпарцёра, асуджаюць амаль кожную навацыю на «блакітным экране» – і тым не менш лічаць нацыянальнае тэлебачанне той аб'ектыўнай крыніцай інфармацыі, якой амаль безадгаворачна давяраюць.
Сакрэт поспеху венгерскага тэлебачання, у параўнанні з іншымі сродкамі масавай інфармацыі, у абраным іміджы – так званае «хатняе», «свойскае» ТБ. Напрыклад, вядучыя і рэпарцёры знарок апранаюцца гэтаксама, як і тысячы простых суайчыннікаў, каб не выклікаць шыкоўным адзеннем комплексу непаўнавартасці ў гледачоў. «Маральны кодэкс» венгерскага тэлебачання, які афіцыйна не зацверджаны, але строга выконваецца, прадпісвае тэлевядучым сціпласць у жартах, жэстах і адзенні. А на старонках газет і часопісаў падрабязна абмяркоўваецца густ, з якім апранаецца той ці іншы дыктар.
Галоўны сацыяльны накірунак тэлебачання – умацаванне сям'і. Незнарок суботнім вечарам часцей за ўсё ў сетцы тэлевяшчання стаяць фільмы для сямейнага прагляду, а штораніцы – урокі гімнастыкі для ўсёй сям'і.
Паколькі з 10 мільёнаў насельніцтва 2 жыве ў Будапешце, тэлевізійная трансляцыя на ўсю краіну яшчэ напрыканцы 1980-х гг. вялася са сталіцы. Аднак на пачатку 1990-х гг. былі адкрыты дзве рэгіянальныя тэлестудыі ў гарадах Печ і Сегед. У сярэдзіне 1990-х гг. былі адчынены яшчэ 5 рэгіянальных тэлестанцый. Шырокае распаўсюджванне набыло кабельнае тэлебачанне.
Перад пачаткам перыяду трансфармацыі венгерскае тэлебачанне транслявала дзве праграмы. Яе сярэднясутачны аб'ём вяшчання быў самы нізкі ў Еўропе — 90 гадзін штотыдзень, у той час як у Балгарыі — 110, а ў Польшчы — 160 гадзін. Унікальным было і тое, што па панядзелках венгерскае тэлебачанне наогул было адключана. Тлумачылася гэта тым, што тэлевізійнае кіраўніцтва імкнулася выхаваць у масавай аўдыторыі выбарчы падыход да прагляду тэлепраграм. Яно меркавала, што свабодны ад тэлепраглядаў панядзелак сфарміруе ў людзей звычку выкарыстоўваць свой час на іншыя карысныя справы. Аднак з пачаткам перыяду трансфармацыі «панядзелак без тэлевізара» адышоў у нябыт.
У апошняе дзесяцігоддзе электронных СМІ імкнуліся прыстасавацца да густаў тэлегледачоў і радыёслухачоў. Сацыяльныя даследаванні венгерскай аўдыторыі ажыццяўляе Цэнтр вывучэння масавых камунікацый, супрацоўнікі якога сумяшчаюць штотыднёвыя «панэльныя» апытванні з фундаментальнымі тэарэтычнымі даследаваннямі. Вынікі даследаванняў і паказчыкі рэйтынгаў папулярнасці не ўтойваюцца сярод кіраўніцтва радыё- і тэлекампаній, як гэта мае месца на Беларусі або ў суседняй Расіі, але аператыўна змяшчаецца на старонках папулярнага штотыднёвага часопіса «Радыё і тэлебачанне».
Дырэктар Цэнтра вывучэння масавых камунікацый Тамаш Сечке досыць вядомы ў краіне чалавек. Штомесяц ён размаўляе ў прамым эфіры з тэлегледачамі ў рамках перадачы «Люстэрка». Як чалавек нераўнадушны да сваёй справы, Тамаш Сечке з году ў год паўтарае ў эфіры, што без аб'ектыўных сацыялагічных замераў немагчыма стварыць аптымальны варыянт тэле- і радыёвяшчання для краіны. А без уплыву СМІ, маўляў, немагчыма пабудаваць дэмакратычнае грамадства.
Перадача «Люстэрка» не першы год ідзе на цэнтральным канале венгерскага тэлебачання. На працэгу гэтага перыяду вядучы «Люстэрка» выхоўвае ў гледача культуру зносін з тэлеканалам, растлумачвае адрозненне тэрмінаў «індэкс папулярнасці» (найбольшая колькасць пастаяннай аўдыторыі, якая глядзіць дадзеную перадачу) ад «індэкса задаволенасці» (задаволенасць зместам і формай перадачы, якая трывала перавышае 50 пунктаў у 100-бальнай сістэме ацэнкі), і г. д. У сваіх размовах з гледачамі Тамаш Сечке заўсёды падкрэсліваў, што аб'ектыўна меркаваць аб якасным узроўні дзейнасці тэлебачання можна толькі на аснове вынікаў так званых «5 люстэрак»:
• сацыялагічных апытванняў;
• аналіза лістоў гледачоў (штогод тэлебачанне атрымлівае каля 40 тыс. лістоў);
• водгукаў гледачоў у прамым эфіры;
• меркаванняў супрацоўнікаў тэлебачання;
• водгукаў у друку прафесійных крытыкаў.
Што тычыцца прафесійнай крытыкі, дык у Венгрыі практычна няма газеты або часопіса, у якіх бы сістэматычна не друкаваліся рэцэнзіі, агляды ці артыкулы пра цякучыя тэлеперадачы. Сталічныя выданні штотыдзень змяшчаюць разгорнутыя агляды тэлеперадач тыдня. У той жа час у рэгіянальных газетах тэлеперадачы не анансуюцца на пачатку тыдня, а рэцэнзуюцца і крытыкуюцца напрыканцы.
Пасля пачатку перыяду трансфармацыі, у 1990–1991 гг., тэлебачаннем сур'ёзна зацікавіліся папулярныя часопісы, бо, як высветлілася, аналіз айчыннай «тэлекухні» прыцягвае дадатковую колькасць чытачоў, што адпаведна адбіваецца на расцэнках для рэкламадаўцаў. Напрыклад, тыднёвік «Фільм», публікацыі якога дагэтуль прысвячаліся пераважна кінематографу, пакідае пад агляд тэлеперадач 4 палосы. З 1992 г. з'явіліся спецыялізаваныя тэарэтычныя выданні, прысвечаныя тэлебачанню. Самы вядомы з іх – штомесячнік «Фільм-культура», які змяшчае аналітычныя артыкулы, прысвечаныя стратэгіям тэлепраграмавання, эстэтычным законам тэлемастацтва, праблемах жанравай разнастайнасці, спецыфіцы тэлерэжысуры і тэледраматургіі. Тэарэтычны ўзровень аналітыкі ў выданнях такога кшталту, па прызнаннях саміх галоўных рэдактараў, не вельмі высокі. Аднак, што вельмі істотна, яны маюць пастаянную аўдыторыю.

Першая праграма венгерскага тэлебачання (яе называюць Цэнтральным каналам) ахоплівае 94 % тэрыторыі краіны і вяшчае з 9.00 да 23.00. Другая праграма (яе называюць Вячэрнім каналам) працуе з 16.00 і ахоплівае 70 % тэрыторыі. Яе перадачы разлічаны на эрудыраваную аўдыторыю і часта прысвячаюцца, напрыклад, сучаснаму мастацтву абсурду ў жывапісе і тэатры, або сярэднявечнаму мастацтву і г.д.
Тэлепраграмісты па меры магчымасці ўлічваюць пажаданні аўдыторыі. Напрыклад, калі на пачатку перыяду трансфармацыі паказ забаўляльных перадач і мастацкіх фільмаў пачынаўся звычайна ў 22 гадзіны, дык цяпер сетка паказу такіх перадач перасунута на 19 гадзін. І ўсё ж па-ранейшаму значныя нараканні сярод гледачоў выклікае немагчымасць дакладнага пераходу з заканчэння адной цікавай перадачы на Цэнтральным канале на пачатак другой цікавай перадачы на Вячэрнім канале.
Вяшчальную сетку фарміруюць выпускі тэленавін. Першы выпуск навін (15 хвіл.) выходзіць на Цэнтральным канале ў 6 гадзін раніцы. У 10 гадзін трансліруецца штодзённая перадача «Сямёрка тыдня» (20 хвіл.), у якой знакамітыя пісьменнікі, акцёры, мастакі абмяркоўваюць з вядучым апошнія палітычныя падзеі. Вячэрні выпуск навін – у 19.30 (30 хвіл.). Другі выпуск вячэрніх навін – у 21.00 (20 хвіл.). Заключны – у 23.00 (20 хвіл.) на заканчэнні тэлепраграм. У нядзелю ў 19.00 трансліруецца перадача «Дэльта» (40 хвіл.), прысвечаная навінам навукі.
Спецыфічным для венгерскіх тэленавін з'яўляецца адсутнасць у кадры дыктараў-жанчын. Жаночы голас можа чытаць тэкст да навін за кадрам, але ў кадры працуюць толькі мужчыны. Дадзеная «дыскрымінацыя» тлумачыцца ўстойлівым стэрэатыпам у грамадскай думцы: месца жанчыны – па-за палітыкай.
Чытанне аператыўных паведамленняў у вячэрніх тэленавінах чаргуецца з дынамічным каментарыем. У кожным выпуску выступаюць адзін каментатар па міжнародных праблемах, адзін – па ўнутрыпалітычных і адзін – па спартыўных. Галоўнае патрабаванне да гэтых вядучых праграмы – добрае веданне прадмета, здольнасць растлумачыць сутнасць з'явы, раскрыць падаплёку падзей.
Стваральнікі выпускаў навін імкнуцца пазбавіцца сухой, афіцыйнай канстатацыі фактаў. Пры асвятленні міжнародных і спартыўных падзей гэта зрабіць не вельмі складана, бо дзякуючы спадарожнікаваму тэлебачанню можна ўдала праілюстраваць практычна любое з узгаданых здарэнняў. Што тычыца ўнутрыпалітычных навін, дык тут журналісты робяць акцэнт на так званае «актыўнае ўмяшальніцтва ў жыццё» – аператыўныя рэпартажы з прадпрыемстваў і магазінаў, камбінатаў бытавога абслугоўвання і прыпынкаў грамадскага транспарту, лаканічныя інтэрв'ю з прахожымі і наведвальнікамі.
Прыкметным у венгерскіх тэленавінах з'яўляецца і зварот да гледачоў, практычны характар многіх паведамленняў. Напрыклад, напрыканцы стандартных звестак пра змены надвор'я даецца карысная парада: «Неабходна часцей рабіць невялікія перапынкі на працы, каб не пераўзмацніць ціск на сэрца. Трэба шанаваць сваю нервовую сістэму і не крыўдзіць адзін аднаго».
У датрансфармацыйны перыяд тэленавіны трасліраваліся ў чорна-белым варыяце. І перш чым перайсці на каляровы варыянт, кіраўніцтва тэлебачання замовіла даследаванне ў Цэнтра вывучэння масавых камунікацый – як зменіцца характар успрыняцця паведамленняў са з'яўленнем колеру на экране?
У выніку сацыялагічных замераў і псіхалагічных эксперыментаў было ўстаноўлена, што ў чорна-белым варыянце сярэднестатыстычны глядач меў магчымасць дафантазіраваць выяўленне, самастойна «расфарбаваць» яго, а ў каляровым у яго вызвалялася тая доля энергіі, якая марнавалася на «афарбоўку», бо экранныя колеры стваралі больш поўны эквівалент рэальнасці. Вызваленая энергія цяпер ішла на спасціжэнне сэнсу сюжэта – такім чынам, каляровая тэлеінфармацыя засвойвалася хутчэй. Гэты фактар дазволіў сучаснаму тэлебачанню ствараць дадатковую «вагу» на экраннае выяўленне – змяшчаць дыяграмы, мапы, схемы і г. д. Мастакі, якія афармлялі выпускі тэленавін, пачалі паспяхова ўжываць фота- і відэамантаж, у якіх сумяшчалі графіку, слайды, падмалёўку, фотаздымкі, кадры з фільмаў, мультыплікацыю. Таму цяпер пры паведамленні, напрыклад, аб візіце дзяржаўнай дэлегацыі ў Аўстралію ў кадры будзе змешчана мапа кантынента, пункцірам пазначана лінія руху дэлегацыі, а ў правым вуглу – фота кіраўніка дэлегацыі.
Венгрыя была першай сярод былых сацыялістычных краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, якая ўжыла на тэлебачанні бягучы радок (яго называлі экраннай газетай). Бягучы радок з'яўляецца на экране падчас вячэрняга выпуска навін і змяшчае інфармацыю аб гандлёвых і біржавых навінах, руху транспарту і праграме тэатраў, клубаў і г. д.
З пераходам тэленавін на колер практычна зніклі вусныя паведамленні. Паколькі гледачу не трэба больш «дамалёўваць» колер касцюма дыктара, ён будзе звяртаць увагу на малюнкі і мапы за спінаю дыктара – такім чынам, фон рырпраекцыі цясней злучаецца са зместам паведамлення. У выніку гэтых пераўтварэнняў венгерскія тэленавіны сёння маюць у эфіры больш выяўленчых багаццяў і выглядаюць эфектнейшымі, чым выпускі навін германскіх і брытанскіх каналаў.
Дыскусіі ў друку і прапановы па ўдасканаленні стылю тэленавін толькі пацвярджаюць інтарэс аўдыторыі да гэтай формы тэлепраграмы. Трэба ўлічваць, што венгерскім тэленавінам даводзіцца вытрымліваць нялёгкую канкурэнцыю з амерыканскім каналам навін Сі-Эн-Эн, а таксама нямецкімі і аўстрыйскімі каналамі, якія прымаюцца без спадарожнікавай антэны. Калі параўноўваць з сітуацыяй на Беларусі, дык трэба зазначыць, што замежныя тэлеканалы прэтэндуюць на такое ж месца ў эфірнай прасторы Венгрыі, якое ў нашай маюць каналы НТБ, РТР і ГРТ. Аднак у Венгрыі нямецкая або англійская мовы не з'яўляецца другой дзяржаўнай, і гэта значна ўскладняе ўсталяванне «інфармацыйнага дыктату» замежнымі інвестарамі. І таму сацыялагічныя апытанні нязменна фіксуюць, што 76 % тэлеабанентаў сістэматычна глядзяць венгерскія тэленавіны.
Змест венгерскіх тэленавін таксама вызначаецца сваёй традыцыйнай спецыфікай. На пачатку мая гадавіне перамогі ў другой сусветнай вайне прысвячаюцца сюжэты пра венгерскі Рух Супраціўлення, трансліруюцца інтэрв'ю з удзельнікамі антыхартысцкага і антысалашысцкага падполля. Іншая пастаянная тэма — укараненне дэмакратычных асноў жыцця. Напрыклад, у штомесячнай тэлерубрыцы «Форум» дзяржаўныя дзеячы ў прамым эфіры адказваюць на тэлефонныя пытанні гледачоў. А ў рубрыцы «Рэфлектар» журналісты высвятляюць, як і куды выдаткоўваюцца дзяржаўныя сродкі, паказваюць тыя аб'екты, на якія былі асігнаваны значныя капіталаўкладанні. Здараецца, падчас тэледаследавання высвятляецца, што выдзеленыя з бюджэту грошы зніклі ў невядомым напрамку, бо аб'екта, пазначанага на паперы, у рэальнасці проста не існуе. Журналісты часта абіраюць тэмамі сваіх рэпартажаў сюжэты, падказаныя звычайнымі гледачамі, якія дазвоньваюцца ў студыю. І часцей за ўсё гэтыя сюжэты аказваюцца прысвечанымі перавышэнню ўлады рэгіянальных чыноўнікаў, парушэнню заканадаўства або марнатраўству дзяржаўных сродкаў. Разам з тым маюць месца ў «Рэфлектары» і сюжэты, прысвечаныя ўкараненню ў вытворчасці найноўшых тэхнічных вынаходак, паляпшэнню ўмоў жыцця і побыту. Шмат увагі надаецца эканамічным навінам. У рубрыцы «Прапануем» змяшчаюцца інфармацыя пра навіны ў айчынных і замежных прамысловасці, інтэрв"ю з эканамістамі, навукоўцамі і дзяржчыноўнікамі.
Звычайна ў сетцы вяшчання з вячэрнімі тэленавінамі суседнічае цыкл перадач «Тлумачым эканамічны механізм», які адбываецца ў жанры мастацкага мультыплікацыйнага фільма. Цыкл удала выкарыстоўвае здабыткі тэлебачання – прынцып шматсерыйнасці, форму сюжэтаскладання, традыцыйнасць персанажаў-масак. Галоўны герой цыкла – стары скептык, які заўсёды ўсім незадаволены, ва ўсім сумняваецца і нікому не верыць. З ім спрачаецца папугай – сапраўдная гаваркая энцыклапедыя. Павучаючы свайго гаспадара, папугай забаўляльна па форме, але ясна і лаканічна па змесце тлумачыць сусветныя законы эканамічнага развіцця. Трэці персанаж – лагодны сабака, які нязменна захапляецца глыбокімі ведамі свайго сябра папугая. Кожная серыя цыкла доўжыцца 10 хвіл. і прысвечана тлумачэнню канкрэтнага аспекта таго ці іншага эканамічнага закона. Такім чынам, размова пра эканоміку ўвасоблена ў лёгкаўспрымальную гульнёвую форму. Як сведчылі сацыялагічныя даследаванні Цэнтра вывучэння масавых камунікацый, на працягу ўсяго перыяду трансфармацыі «Тлумачым эканамічны механізм» значна палегчыў пераход грамадскай свядомасці Венгрыі з планава-цэнтралізаванай у рынкавую эканоміку.
З датрансфармацыйнага перыяду захавалася на тэлебачанні перадача «Сіні колер» (сіні – колер мундзіраў венгерскіх паліцэйскіх). У гэтай прысвечанай паўсядзённай працы праваахоўных органаў перадачы паліцэйскія выступаюць не толькі ў якасці кансультантаў, але і самі рыхтуюць многія сюжэты. І гэта не лічачы вялікі штат рэпарцёраў, якія працуюць на перадачы. Кожны з рэпарцёраў мае сваю сферу даследавання і свой метад супрацоўніцтва з людзьмі. «Сіні колер» аператыўна інфармуе насельніцтва пра ўцёкі або розыск таго ці іншага злачынцы і просіць дапамагчы ў затрымцы. Паказваюцца фотаздымкі злодзеяў, і здараецца, падчас самой перадачы ў студыі паступаюць званкі ад гледачоў, выступаюць ў перадачы і затрыманыя злачынцы – імкнуцца матываваць свае ўчынкі, апраўдацца.
Шырокі сегмент ранішняга тэлевяшчання ў будні – 12 %, адведзены вучэбным, навукова-папулярным і культурна-асветніцкім праграмам. Іх асаблівасць у тым, што, з аднаго боку, яны маюць вузканакіраваную сферу, а з другога – прызначаюцца шырокай аўдыторыі. Школьнае тэлебачанне існуе ў Венгрыі з 1963 г., аднак папулярнасць набыло пасля таго, як да стварэння яго перадач былі прыцягнуты супрацоўнікі аддзела забаўляльна-музычных перадач, якія зрабілі акцэнт на выкарыстанне найноўшых тэхнічных сродкаў і дынамічнага мантажу. У выніку перадачы, прысвечаныя, напрыклад, эстэтыцы сусветнага кіно, сталі глядзець не толькі школьнікі, але і іх бацькі.
Для цыкла перадач па вывучэнні англійскай мовы былі зняты гульнёыя ўрокі, падчас якіх персанажы траплялі ў самыя неверагодныя сітуацыі. Забаўляльны сюжэт канцэнтраваў дзіцячую ўвагу, дапамагаў хутчэй запомніць новыя словы.
Амаль штогод транслюецца створаны ў датрансфармацыйны перыяд вучэбны тэлесерыял «Наша цела: рух, косці і мышцы». Пазнавальны матэрыял у ім тлумачыцца не толькі закадравым тэкстам, прынамсі, з вялікім пачуццём гумару, але і з дапамогай мультыплікацыйных схем і графічных малюнкаў – яны дэманструюць логіку і паслядоўнасць рухаў, а вясёлыя фізічныя практыкаванні саміх дзетак на экране відавочна ілюструюць прынцыпы функцыянавання чалавечага цела.
Шырокі водгук у аўдыторыі выклікаюць разнастайныя перадачы, прысвечаныя сям'і. Самая папулярная з іх – «Сямейнае кола» на працягу дзесяці гадоў збірала 80 % тэлеаўдыторыі. Рэдакцыя няспынна абнаўляе форму падачы матэрыялаў і закранае самыя вострыя праблемы сям'і. На пачатку 1990-х гг. перадача трансліравалася ў выглядзе тэлечасопіса. У сярэдзіне – у выглядзе дыскусійных «круглых сталоў» з удзелам запрошаных псіхолагаў і спецыялістаў. Напрыканцы 1990-х – дакументальна-гульнёвых тэлефільмаў, у якіх разыгрываліся тыповыя сітуацыі і здарэнні ў сучаснай сям'і. Сцэнарыі перадачы пішуць вядомыя драматургі. Каб падтрымліваць дух плённага спаборніцтва, над перадачай працуе некалькі творчых брыгад.
Крыху саступаюць у рэйтынгу папулярнасці «Сямейнаму колу» перадачы «Сямейны магазін» і «Жыццё скрозь гады». Актыўнае сцвярджэнне маральных пачаткаў сямейнага жыцця пры поўнай адсутнасці сухой павучальнасці стварае не толькі прыцягальнасць, але і надае гэтым перадачам практычную карысць. Тэмы і сюжэты для чарговых перадач часта падказваюць самі тэлегледачы ў сваіх лістах або тэлефонных званках.
Навукова-папулярныя перадачы займаюць у сетцы вяшчання 4 % агульнага а'ёму. Яны прысвечаны пераважна найноўшым дасягненням у галіне прыродазнаўчых навук. Як сцвярджаў у інтэрв'ю адзін з кіраўнікоў Цэнтральнага канала Собул Ласлоў-Жод, у перыяд трансфармацыі грамадска-эканамічнага ладу тэлебачанне выконвае не толькі асветніцкія і забаўляльныя функцыі, але і вучэбна-інструктарскія і арганізацыйныя. У той час як энэргаўзбраенне прамысловасці, масавая камп'ютэрызацыя вытворчасці, структура гандлю і абслугоўвання насельніцтва рэзка змяніліся, сістэма павышэння кваліфікацыі не паспявае своечасова перападрыхтаваць кадры. Цыклы навукова-папулярных перадач якраз і разлічаны на тое, каб дапамагчы сучаснаму спецыялісту ў вырашэнні задач, якія паўстаюць у вытворчасці.
Дадзеныя цыклы перадач разлічаны пераважна на навуковую грамадскасць (прынамсі, па колькасці навукоўцаў на душу насельніцтва Венгрыя і Беларусь практычна не адрозніваюцца). Згодна прапанове шырокавядомага ў краіне фізіка, прафесара Дзёрдзя Маркса, зробленай на пачатку перыяду трансфармацыі, сувязь тэлебачання з навукай вызначаюць, зыходзячы з чатырох галоўных крытэрыяў:
• сістэмнае адлюстраванне ў тэлеперадачах дасягненняў венгерскай і сусветнай наукі;
• суадносіны паміж глыбінёй навуковай інфармацыі і формай яе падачы па тэлебачанні;
• уплыў навукова-папулярных праграм ТБ на ступень своечасовай інфармаванасці масавай аўдыторыі;
• супадзенне меркаванняў адносна зместу навуковых перадач у зычайных гледачоў, прафесійных навукоўцаў і тэлевізійных кіраўнікоў.
З дапамогай даследаванняў па дадзеных крытэрыях са значнай доляй дакладнасці выяўляецца колькасны і якасны склад тэлегледачоў кожнай навуковай рубрыкі, каб больш поўна задаволіць іх інтэлектуальныя запыты.
Сацыялагічныя даследаванні аўдыторыі спадарожнічаюць і працэсу стварэння культурна-асветніцкіх перадач, якія займаюць 3,5 % у агульным аб'ёме тэлевяшчання. Сярод разнастайных цыклаў гэтай тэматыцы найбольшай папулярнасцю карыстаецца штотыднёвая перадача на першай праграме «Студыя-2002». Першы выпуск выйшаў у эфір у 1980 годзе і меў назву «Студыя-80». Лічбы ў назве штогод змяняюцца, падкрэсліваючы тым самым актуальнасць перадачы. Вядучыя і рэпарцёры «Студыі» знаёмяць гледачоў са значнымі падзеямі ва ўсіх сферах культурнага жыцця Венгрыі, а таксама навінамі з-за мяжы.
Рубрыка «Мастацкі твор тыдня» транслюецца ў чацвер за 5 хвіл. да пачатку вячэрніх тэленавін. За такі кароткі прамежак эфірнага часу глядач бачыць адзін з шэдэўраў мастацкіх галерэй Венгрыі. Экран тэлевізара дае магчымасць уважліва і паслядоўна ўгледзецца ў маляўнічае палатно, зачаравацца гармоніяй цэлага, суадноснасцю ўсіх частак, вытанчанасцю і дакладнасцю дэталяў. Дыктарскі тэкст адсутнічае – толькі музыка той эпохі, у якую стваралася карціна. Тэмпарытм мантажу і прынцып раскадроўкі адпавядаюць стылёвым асаблівасцям жывапісу.
На вячэрнім канале па суботах перад пачаткам забаўляльнага блока перадач транслюецца рубрыка «Вершы для ўсіх» – на працягу 5 хвіл. адзін з папулярных акцёраў чытае вершы свайго любімага паэта.
Высокі рэйтынг папулярнасці мае і цыкл перадач «Граем у тэатр» – забаўляльная экскурсія за кулісы, спроба цікава распавесці пра спецыфіку драматычнай літаратуры, задачы сучаснай тэатральнай рэжысуры, асаблівасці акцёрскага майстэрства, пазнаёміць гледачоў з тайнамі тэатральнага мастацтва.
Значна больш, чым на беларускіх каналах, трансліруецца ў венгерскім эфіры тэлевіктарын. Калі ў Расіі самай папулярнай тэлевіктарынай з'яўляецца «Поле цудаў», добра знаёмая беларускаму гледачу, дык у Венгрыі – «Красворд», якая выйшла ў эфір у тым жа 1994 г. Венгерскі аналаг Паўла Якубовіча – абаяльны мастацтвазнаўца Іштван Ваго, які сам піша сцэнарыі перадачы і распрацоўвае складаныя пытанні, якія тычацца, зразумела, з'яў венгерскай і сусветнай культуры. Такім чынам, «Красворд» спрыяе пашырэнню кругагляду масавай аўдыторыі.
У віктарыне ўдзельнічаюць чатыры каманды: дзве экспертныя каманды «А» і «Б», у якія ўваходзяць вядомыя акцёры, рэжысёры, журналісты, мастацтвазнаўцы і навукоўцы, і дзве каманды гульцоў, таксама «А» і «Б», членамі якіх з'яўляюцца звычайныя гледачы розных прафесій. На пытанні Іштвана Ваго адказваюць экспертные групы, а каманды гульцоў вызначаюць – правільны прагучаў адказ ці не. Адказы экспертаў групы «А» ацэньвае адпаведна каманда тэлегледачоў «А». Калі каманда правільна ацаніла адказ экспертаў, пагадзілася з ім ці палічыла памылковым, і сам вядучы прызнаў ацэнку справядлівай, каманда тэлегледачоў атрымлівае 2 ачкі. У выпадку няправільнай адзнакі – нуль. Эксперты абіраюць для адказаў на пытанні розных прадстаўнікоў са свайго асяроддзя. Тэлегледачы – ініцыятыўную групу, якая кіруе камандай падчас гульні. Гульня, якая патрабуе здольнасці псіхалагічна дакладна арыентавацца ў сітуацыі, часта спараджае забаўныя непаразуменні і імправізацыйныя жарты. У студыі ствараецца атмасфера інтэлектуальнай разняволенасці, гледачы і эксперты захапляюцца эрудыцыяй сваіх калег, жартуюць з памылковых адказаў.
Стабільна высокія рэйтынгі папулярнасці маюць і яшчэ два праекты Іштвана Ваго. Першы – шоў «Квіз», у якой адзін з трох удзельнікаў, пасля пэўных этапаў гульні, уваходзіць у кабіну, дзе пад паветраным ціскам круцяцца грашовыя купюры. Тую колькасць грошай, якія здолее злавіць спецыяльнымі пальчаткамі за 3 хвіл., гулец мае права забраць з сабой. У другім праекце – «Два або нічога» – на пэўным этапе ўдзельнік, адгадваючы слова, або падвойвае суму набраных балаў, калі называе правільную літару, або губляе ўсё. Галоўны прыз «Два або нічога» – аўтамабіль, ключы ад якога ўручаюць прама ў студыі.
Другім у рэйтынгу папулярнасці тэлевядучым лічыцца шоўмен Урідэрікус Шандор. Яго штовячэрняе «Урідэрікус шоў» збірае каля экранаў тэлевізара каля 70 % гледачоў розных узростаў. Перадача грунтуецца на цікавых размовах, які Шандор вядзе з уласцівым яму пачуццём гумару са знакамітасцямі. Рэйтынг у 65 пунктаў (адзін пункт прыблізна роўны аднаму працэнту гледачоў) мае і другі праект Урідэрікуса Шандора – гумарыстычна-побытавая тыднёвая перадача «Венгеры – размова ні пра што». У адным з яе выпускаў супрацоўнікі творчай брыгады перанеслі інтэр'ер цэлай кватэры ў тэлестудыю, куды запрасілі кватарантаў і прапанавалі ім праверыць наяўнасць усіх рэчаў. Пакуль жыльцы даследавалі ўласны гардэроб, Урідэрікус Шандор падтрымліваў з імі жартаўлівую размову. Напрыканцы перадачы жыхары, якія ўпэўніліся, што тэлевізіёншчыкі нічога не скралі, атрымалі турыстычную пуцёўку на Багамы плюс еўрарэмонт у кватэры, куды старанна вярнулі іх рэчы.
Шмат увагі надаецца на венгерскім тэлебачанні і дзіцячым перадачам. Напрыклад, любімая ў дзяцей штодзённая прыродазнаўчая перадача «Куцко» вучыць даглядаць агарод, сад, пакаёвыя расліны і жывёл. Штотыднёвая перадача «Што трэба ў дарогу» вучыць, як рыхтавацца ў турыстычную вандроўку, знаёміць з айчыннымі славутасцямі. Штовячэрняя казка для дзяцей «У гасцях у Мацко» завяршаецца рытуалам, якія падказвае маленькім гледачам форму паводзін – лялечнае медзведзяня Мацко, рыхтуючыся легчы спаць, паслядоўна чысціць зубы, мые лапкі, пераапранаецца ў піжаму.
Сярод маладзёвых тэлепраграм пераважаюць віктарыны. Самай знакамітай сярод іх з'яўляецца штомесячная «Хто што ўмее». Яе арганізатарамі сумесна з тэлебачаннем выступаюць Інстытут народнай творчасці (Будапешт) і Міністэрства асветы. У віктарыне прымаюць удзел падлеткі і маладыя людзі ва ўзросце ад 14 да 26 гадоў з розных рэгіёнаў Венгрыі. Спаборніцтвы адбываюцца ў некалькі этапаў, пачынаючы з раённых, і ўся краіна мае магчымасць сачыць за сваімі фаварытамі на працягу паўгода. Раённыя спаборніцтвы трансліруюцца ў запісе. Спаборніцтвы пераможцаў у іх дэманструюцца ў прамым эфіры і доўжацца 5-6 гадзін. Кожны удзельнік дэманструе ўмельства ў самых розных галінах – мастацкія чытанне і свіст, дэманстрацыя фокусаў, ігра на любімых інструментах і г. д.
Прызом у іншай маладзёжнай штомесячнай віктарыне пад назвай «Хто што ведае» з'яўляецца права на паступленне ва універсітэт без экзаменаў. Перамога ў віктарыне «Шукаем рэпарцёра» дае права на працу ў радыё- або тэлеэфіры ў якасці паўнавартаснага журналіста.
Значнае месца ў венгерскім тэлеэфіры займаюць тэлесерыялы пераважна замежнай вытворчасці. Самым карысным у гэтай сітуацыі з'яўляецца вялікая колькасць асветніцкіх дакументальна-пастановачных серыялаў, напрыклад, прысвечаныя экспедыцыям знакамітага Іва Кусто «Тайны мора», італьянскія тэлефільмы пра архітэктурныя, скульптурныя і жывапісныя шэдэўры Ватыкана, нямецкія фільмы пра кампазітараў і г. д.
Прызнаючы безумоўную перавагу замежных тэлекарцін у сваім эфіры, венгерскія тэлевізіёншчыкі не лямантуюць з гэтай нагоды, але спрабуюць актыўна кааперыравацца з тэлеарганізацыямі заходніх краін на глебе сумеснай вытворчасці. Напрыклад, 16-серыйны гісторыка-біяграфічны касцюмны серыял «Ферэнц Ліст» ствараўся з дапамогай карпарацый «РАІ» (Італія), «Клаўдзія Біондзі філмз» (Франця) і «Лондан траст прадакшн лімітэд» (Вялікабрытанія). Сумесна з Гамбургскім тэлебачаннем ствараўся 12-серыйны фільм «Альберт Эйнштэйн». Сумесна з Лонданскім тэлебачаннем – 10-серыйны тэлефільм «Вагнер», у якім здымаліся 5 тысяч статыстаў і які быў прызнаны самым дарагім біяграфічным серыялам у гісторыі сусветнага тэлебачання.
Нельга не ўзгадаць і яшчэ адну своеасаблівую рысу венгерскага тэлебачання – прамыя трансляцыі спектакляў з усіх тэатраў краіны. Нягледзячы на тое, што Венгрыя – краіна высокай тэатральнай культуры, тэлебачанне ўлічвае, што 60 % насельніцтва жыве ў сельскай мясцовасці і мае магчымасць знаёміцца з тэатральным мастацтвам толькі праз тэлевізар.
З другой палавіны 1990-х гг. тэлебачанне ўступіла ў эпоху сур'ёзнай канкурэнтнай барацьбы з відэастудыямі і кампаніямі кабельнага ТБ. Аднак нягледзячы на песімістычныя прагнозы, якіх шмат рабілася на працягу апошніх гадоў, тэлебачанне захавала значную частку сваёй аўдыторыі, у тым ліку і моладзь. Дамаглося яно гэтага за кошт няспыннага паляпшэння якаснага ўзроўню сваіх перадач. Гэта стала магчымым за кошт ільготнага падаткаабкладання і буйных дзяржаўных інвестыцый у тэлеіндустрыю, бо венгерскія ўрады заўсёды разумелі, што аўдыёвізуальныя СМІ фарміруюць сацыяльнае, палітычнае і культурнае аблічча нацыі. І менавіта таму венгерскія СМІ не столькі саступаюць свае пазіцыі «інфармацыйным гігантам» ЕС і ЗША, колькі актыўна канкурыруюць з імі.

ЛIТАРАТУРА
1. Беккер Ё. О соотношении подцензурной и коммерциализированной гласности в системе перемен в Восточной Европе // Вестн. Моск. ун-та. Сер. 10. 2003. № 1.
2. Дапаможнік для журналістаў Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Мн., 1995.
3. Евсеева Л. Средства массовой информации Польши в 1989-1994 годах // Вестн. Моск. ун-та. Сер. 10. 1994. № 4.
4. Корнилов Е. Журналистика на рубеже тысячелетий. Ростов-на-Дону, 2002.
5. Михайлов С. Современная зарубежная журналистика: правила и парадоксы. СПб., 2002.
6. Средства массовой информации стран Центральной и Юго-Восточной Европы в конце 1989 – начале 1990 годов // Вестн. Моск. ун-та. Серия 10. 1991. № 2. С. 38–79.